Có một điều kỳ lạ về cách con người vận hành: ta hiếm khi tự hỏi tại sao mình lại cảm thấy như vậy về chính bản thân mình. Cách ta nhìn nhận về mình thường được xem là “tự nhiên.” Nó gắn bó với ta từ khi ta còn nhỏ, ăn sâu vào tâm trí, như thể đó là bản chất, là con người thật của ta – chứ không phải là thứ được định hình bởi những tác động ngẫu nhiên hay hoàn cảnh bên ngoài. Chính vì thế, ta mặc nhiên coi lòng tự trọng của mình là chân lý, là điều hiển nhiên, không cần đặt câu hỏi.
Nhưng có lẽ đó không phải là sự thật. Và vì vậy, ta có lý do chính đáng để tìm hiểu kỹ hơn về một trong những nguyên tắc cơ bản của tâm lý học: cách ta cảm nhận về bản thân thực chất là sự phản chiếu những cảm nhận mà người khác dành cho ta trong những năm tháng đầu đời.
Lòng tự trọng của ta là chiếc gương phản chiếu sự trân trọng – hay thiếu sót của nó – mà ta từng nhận được từ những người xung quanh. Những kỳ vọng mà ta đặt lên bản thân chỉ là hình ảnh của những kỳ vọng mà người khác từng đặt lên ta khi ta còn nhỏ. Những gì ta tin rằng tương lai sẽ mang đến cho mình được định hình từ chính những gì quá khứ đã mang đến.
Nghe qua, điều này có vẻ là một nguyên tắc đơn giản, nhưng trên thực tế, nó vô cùng khó để ghi nhớ và áp dụng – chứ đừng nói đến việc lần ngược lại và soi chiếu vào chính câu chuyện đời mình. Ta có thể hiểu ý tưởng ấy một cách lý thuyết, nhưng có lẽ cả cuộc đời sẽ là hành trình để thực sự cảm nhận được nó, để gỡ bỏ những di sản vô thức mà nó để lại trong tâm hồn ta.
Quá khứ có xu hướng mờ nhạt, chỉ để lại những vệt cảm xúc mà ta khó lòng truy ngược về nguồn cội. Nhưng điều đó không có nghĩa là ta nên buông xuôi. Ta cần tái kết nối lòng tự trọng của mình với lịch sử của nó. Ta cần lần ngược từ những suy nghĩ về tương lai của mình để tìm đến gốc rễ trong quá khứ. Ta cần học cách nhận ra rằng, những phán xét mà ta từng cho là của “tự nhiên” hay “thực tại” thực ra chỉ là dư âm từ những phán xét của người khác mà thôi.
Để hiểu rõ cách nguyên tắc này vận hành, hãy bắt đầu với những biểu hiện tích cực:
Suy nghĩ: Tôi là một người có giá trị, đáng yêu.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người thấy tôi đáng yêu.
Suy nghĩ: Mọi chuyện sẽ ổn thôi.
→ Điều đó cho thấy: Tôi từng sống trong những hoàn cảnh mà mọi chuyện đã ổn thỏa.
Suy nghĩ: Tôi có thể đóng góp.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người tin tưởng rằng tôi có thể đóng góp.
🌷 Nhưng chính khi ta khám phá những khía cạnh tiêu cực, bài học này mới thực sự thấm thía và mang lại nhiều thay đổi nhất:
Suy nghĩ: Tôi không đủ giỏi.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người nghĩ tôi không đủ giỏi.
Suy nghĩ: Tôi lo sợ mình đã làm sai điều gì đó.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người không ngừng buộc tội tôi làm sai (hay nói cách khác, chính họ đã làm sai với tôi).
Suy nghĩ: Tôi chẳng làm được gì cả.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người nghĩ tôi là kẻ vô dụng.
Suy nghĩ: Tôi là một kẻ ngu ngốc.
→ Điều đó cho thấy: Đã từng có người nghĩ tôi không thông minh.
Suy nghĩ: Tôi vụng về.
→ Điều đó cho thấy: Khi còn nhỏ, tôi từng bị trách mắng vì những vụng về tự nhiên của tuổi thơ, và những lời trách móc đó đã giam cầm sự tự tin của tôi.
Suy nghĩ: Tôi cảm thấy mình vô hình.
→ Điều đó cho thấy: Đã có lúc tôi thực sự không được ai để ý đến.
Những điều này càng đáng buồn hơn khi ta nhận ra rằng cảm nhận của ta về bản thân không chỉ đơn thuần là bị động, mà còn tích cực định hình tương lai của chính ta. Một người cảm thấy mình là kẻ thất bại sẽ càng dễ thất bại; một người nghĩ mình nhạt nhẽo sẽ càng khiến mình trở nên nhạt nhẽo hơn – và cứ thế, nỗi đau lặp lại trong một vòng luẩn quẩn không lối thoát.
Ưu tiên của ta, vì thế, là ngừng xem lòng tự trọng của mình như một điều hiển nhiên. Hãy nhìn nhận nó như kết quả của một giai đoạn trong đời mà ta chưa từng ý thức rõ, và như vậy, nó hoàn toàn có thể được chất vấn và thay đổi. Khi ta thực sự hiểu được nguyên tắc này của tâm lý học, ta sẽ có cơ hội đánh giá lại giá trị bản thân và triển vọng tương lai theo cách công bằng hơn.
Ta không cần mãi mãi nhìn mình qua lăng kính của những người – vì đau khổ hoặc tổn thương của chính họ – đã không thể thấy ta đúng với giá trị thực sự mà ta mang trong mình.
Nguồn: YOUR SELF-ESTEEM IS A RECORD OF YOUR HISTORY – The School Of Life
Photo by Alina Scheck on Unsplash
