Team làm lead, làm ceo, làm vua, hay các thể loại lãnh đạo thì luôn có một cái trách nhiệm là phải đương đầu, giải quyết và chịu trách nhiệm cho quyết định của mình về các nan đề.
Nan đề diễn giải đơn giản là những vấn đề mang tính nan giải. Nói đơn giản bình dân hơn thì nan đề là những vấn đề không biết quyết làm sao cho gọn cho đúng.
Nan đề là nan đề vì hai lẽ.
1 . Vì nan đề rất khó nhận biết
Nhận thức một cách đầy đủ và rõ ràng. Cái này cần skill nhận biết meta – cục diện của game. Game qui mô nhỏ – ít biến (factor, feature) thì dễ nhìn, game qui mô to thì khó thấu.
Để có skill meta này thì có nhiều điều kiện (condition) mà bạn cần thoả mãn.
Đầu tiên là kiến thức đa ngành. Thường thì dính dáng tới sự việc ngoài đời thì vấn đề nó đến với hình thức ma trận với rất nhiều \”forces\”. Các forces này tương tác với nhau một cách đa chiều, và với rất nhiều quy luật. Học là để thấu những quy luật đó và hiểu forces, và hiểu cách những forces này tương tác với nhau.
Kế đến là kinh nghiệm. Học thô sơ sách vở là bạn đang \” tạo hình\”, trải qua thực chiến (battle tested) thì bạn được \”tạo hình\”. Binh khí – kiến thức thô là vật chết, người dụng là vật sống.
Tiếp đến là công cụ, model, tool, khuôn mẫu, cách thức… để xử lý thông tin. Sau khi bạn nhìn được bức tranh thì cũng chưa chắc bạn hiểu, bạn muốn, hay bạn cần nắm điểm gì ở bức tranh. Thế nên mới cần công cụ để xử lý để tối ưu hoá. Cái này cũng phải học và có kinh nghiệm. Thường thì thinker chuyên nghiệp sẽ tự hình thành model nhìn nhận một cách bản năng. Và hình như là cái này có khiếu, tôi gặp vài người rồi, và tôi nghĩ rằng cái này là khiếu vì lãnh hội được cái skill này rất khó.
À quên, điều kiện tiên quyết để có thể nhìn nhận và process thông tin theo kiểu này là một cơ thể cường tráng và đầu óc minh mẫn. Không có hai cái này thì fail ngay từ đầu.
2 . Khó khăn khi ra quyết định.
Cái khó khăn chính của việc giải quyết nan đề là sự mâu thuẫn (conflict) của những players có ảnh hưởng trong game.
Sự mâu thuẫn này có thể chia theo các class cấp độ từ: tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Càng ở các class về sau thì việc settle (không biết xài từ việt cho chuẩn) mức khuây khoả cho các players càng khó.
Ở mức tu thân thì bạn deal với các submind. Tập thể dục thì mất giờ chơi game, đi học thì phải ngủ ít, làm project thì phải hạn chế ăn chơi, muốn tu dưỡng up level thì phải hi sinh thú vui gây hại.
Tề gia thì phải deal với lời ra tiếng vào của cha mẹ người xung quanh. Mày ngu quá, không ai làm vậy cả, đi học chi cho tốn time mày ơi, yên phận đi. Kiểu vậy.
Trị quốc bình thiên hạ thì deal với những thế lực to hơn. Không bàn sâu.
Việc quyết định này đòi hỏi bạn phải nhìn ra được điểm khuây khoả (equilibrium) và TIẾN HÀNH được.
Cái tiến hành này rất khó, nó đòi hỏi bạn phải hội tụ được những phẩm chất sau đây (tùy game lớn bé nhưng cứ liệt kê ra cho đủ): khả năng thuyết phục, uy tín, tài – lực, sự khôn ngoan – thông tuệ, sự chính trực, thái độ tôn trọng quyền lợi của các bên, và một tinh thần mạnh mẽ để làm việc phải làm khi cần làm. Liệt kê theo kinh nghiệm cá nhân, còn tại sao thì mỗi cái trên đều cần một bài luận dài.
Sự quyết đoán
Thông thường mỗi vấn đề tương đối lớn và mang tính cá nhân của chúng ta thường là một nan đề. Tin tôi đi, nếu bạn suy nghĩ đủ sâu thì sẽ thấy những vấn đề mà chúng ta đang gặp có độ phức tạp khá cao.
Nhưng trời thương (không biết có phải thương hay không), trời không ban cho (phần lớn) chúng ta khả năng nhận diện vấn đề một cách sâu sắc. Vì nếu hiểu cốt lõi và sự phức tạp thì chúng ta sẽ dễ bị stress và trầm cảm. Nhưng điều đó chỉ ok nếu như chúng ta sai và qui mô trả giá chỉ dừng lại ở bản thân chúng ta, fine, sao cũng được. Nhưng khi bạn đã bắt đầu lãnh nhận trách nhiệm lead một cái gì đó, thì việc bạn quyết định sai sẽ ảnh hưởng tới người khác, và dĩ nhiên, theo bản năng,chúng ta sẽ cố gắng buộc bản thân phải nhận diện vấn đề một cách sâu sắc hơn. Nói dông dài, ví dụ như khi bạn lông bông nó khác, nhưng có gia đình rồi thì sẽ khác, đằm và suy tư hẳn, không dám bốc đồng nông nổi nữa.
Nhận diện được độ khó và mức độ phức tạp rồi thì nhiều người sẽ sợ mà không dám quyết, hoặc không đủ trình thì sẽ quyết sai. Tới đây thì team ra quyết định nhanh gọn chính xác aka những người quyết đoán nổi lên là những player xuất sắc. Nhận diện vấn đề ma trận đã khó, dám mạnh mẽ ra quyết định, và quyết định chính xác còn khó hơn, quá nhiều phẩm chất hội tụ trong sự quyết đoán. Thế nên đàn ông quyết đoán hấp dẫn là vậy, trai thì muốn xin làm đệ hay theo phò, gái thì muốn nâng khăn sửa túi.
Có một tích xưa về Alexandre đại đế về sự quyết đoán này khi ông dùng gươm chặt cuộn len rối mà nhiều người không gỡ được. Truyện thì đơn giản nhưng hàm ý thâm sâu.
Hình hợp vibe
